Είναι αυτονόητο ότι η πειθαρχία στην τάξη έχει να κάνει και με τον τρόπο που γίνεται το μάθημα, το πώς παρουσιάζεται η διδακτέα ύλη από το δάσκαλο, την προετοιμασία που κάνει καθημερινά για τη διδασκαλία του, καθώς και στο πώς συμπεριφέρεται στους μαθητές του.
Όμως, και όλα να γίνονται σωστά από την πλευρά του δασκάλου, θέματα πειθαρχίας θα προκύπτουν και στην αίθουσα διδασκαλίας και στο διάλειμμα. Να εξαλείψεις εντελώς τους διαπληκτισμούς και τις απειθαρχίες των μαθητών είναι αδύνατον. Αυτό δε γίνεται, όποια μέθοδο κι αν χρησιμοποιήσεις. Και δε γίνεται, γιατί έτσι είναι η φύση του παιδιού. ειδικά σήμερα, που η βία προβάλλεται με τόση αφθονία από την τηλεόραση και τα βιντεοπαιχνίδια! Μπορείς, όμως, να περιορίσεις σημαντικά τα αρνητικά αυτά φαινόμενα, αν πρώτα κερδίσεις το σεβασμό και την αγάπη των μαθητών σου και στη συνέχεια καταρτίσεις μαζί τους έναν εσωτερικό κανονισμό με αμοιβές και ποινές.
Τον εσωτερικό κανονισμό που θα παρουσιάσω παρακάτω, τον έχω δουλέψει στις μικρές τάξεις του Δημοτικού. Στις μεγάλες τάξεις μού ήταν πιο εύκολο να αντιμετωπίζω τα διάφορα θέματα πειθαρχίας με μια σύντομη συζήτηση που έκανα στην τάξη ή κατ` ιδίαν με το μαθητή που δημιουργούσε το πρόβλημα, πράγμα που δεν ήταν το ίδιο αποτελεσματικό με τα παιδιά των μικρών τάξεων. Για το λόγο αυτό επινόησα την κατάρτιση του εσωτερικού κανονισμού.
Κατάρτιση και λειτουργία του εσωτερικού κανονισμού
Εντελώς αβίαστα και όχι από τις πρώτες ημέρες λειτουργίας του σχολείου, συζητούσα με τα παιδιά τα προβλήματα που παρουσιάζονται, όταν τσακώνονται μεταξύ τους, όταν λένε ψέματα στους δασκάλους και στους γονείς τους, όταν παίρνουν ξένα πράγματα χωρίς να ρωτήσουν το συμμαθητή τους, όταν εμποδίζουν με τη συμπεριφορά τους το δάσκαλο και τους συμμαθητές τους την ώρα του μαθήματος, όταν δεν διατηρείται η αίθουσα καθαρή κτλ.
Έτσι προχωρώντας τη συζήτηση τους οδηγούσα σ` αυτό που είχα κατά νου. να συνδιαμορφώσω, δηλαδή, κάποιες βασικές αρχές, βάσει των οποίων οι πράξεις τους, θετικές ή αρνητικές, να έχουν και τις αντίστοιχες αμοιβές ή ποινές. Με τη συζήτηση οι μαθητές αντιλαμβάνονταν – ειδικά εκείνοι που δημιουργούσαν προβλήματα – ότι δεν μπορεί ο καθένας να κάνει ό,τι θέλει και να μην έχει καμία συνέπεια για τις πράξεις του. Έτσι λοιπόν, στηνόταν ο εσωτερικός κανονισμός στην τάξη, ο οποίος έδινε θετικούς ή αρνητικούς πόντους στο μαθητή ανάλογα με τις πράξεις του. Τους πόντους τους σημείωνα σε μία ονομαστική κατάσταση που είχα πάντα μαζί μου. Κι όταν ο μαθητής συγκέντρωνε πέντε θετικούς πόντους, η αμοιβή του ήταν ένα αυτοκόλλητο αστεράκι με την υπογραφή μου στο τετράδιό του (δεν μπορείτε να φανταστείτε τη χαρά του εκείνη τη στιγμή), ενώ όταν συγκέντρωνε πέντε αρνητικούς πόντους, δεν έβγαινε έξω την ώρα του διαλείμματος. Αν ο μαθητής δημιουργούσε κατ` εξακολούθηση παραπτώματα, γνώριζε από τον κανονισμό τις επόμενες συνέπειες για κάθε αρνητική πεντάδα πόντων που συμπλήρωνε (αποκλεισμός από κάποιο ομαδικό παιχνίδι ή από κάποιες άλλες δραστηριότητες, κάλεσμα των γονέων στο σχολείο για ενημέρωση κτλ).
Ο μαθητής που συγκέντρωνε κάτω από πέντε αρνητικούς πόντους, μπορούσε να τους διαγράψει, αν προέβαινε σε πράξεις, που έπαιρναν θετικούς πόντους και έτσι να αποφύγει την ποινή. Ο συμψηφισμός, λοιπόν, των θετικών και των αρνητικών πόντων έκανε πιο εύκαμπτο τον κανονισμό και αποδεκτό από όλους τους μαθητές.
Αξιοσημείωτο είναι ότι κατά την κατάρτιση του κανονισμού, οι ποινές που πρότειναν οι μαθητές για τα παραπτώματά τους, ήταν πολύ σκληρές και εκείνο που μου έκανε μεγάλη εντύπωση είναι ότι τις πρότειναν και εκείνοι, που έκαναν τις περισσότερες αταξίες! Οι ποινές, όμως, που συμπεριελάμβανε ο κανονισμός, δεν μείωναν σε καμία περίπτωση την προσωπικότητά τους, έστω κι αν είχαν κάποιο κόστος για τους κατ` εξακολούθηση απείθαρχους μαθητές.
Σε όλες τις τάξεις που χρησιμοποίησα τον εσωτερικό κανονισμό, μόνο η πρώτη ποινή χρειάστηκε να επιβληθεί σε μερικούς μαθητές μου, που ήταν η στέρηση ενός διαλείμματος. Η εκτέλεση της ποινής γινόταν πάντα παρουσία μου. δηλαδή, καθόμουν κι εγώ μέσα στην αίθουσα καθ` όλη τη διάρκεια του διαλείμματος, που ο τιμωρούμενος μαθητής καθόταν στο θρανίο του.
Η επαπειλούμενη ενεργοποίηση της δεύτερης ποινής, που ήταν ο αποκλεισμός από κάποιο ομαδικό παιχνίδι, λειτουργούσε ανασταλτικά σε κάθε είδους παραπτώματα και ήταν προς όφελος της τάξης, αλλά και ατομικά των μαθητών που βελτίωναν ημέρα με την ημέρα τη συμπεριφορά τους. Συνεπώς, οι αρνητικοί πόντοι που έπαιρναν οι μαθητές, δεν ήταν συχνό φαινόμενο. Αντιθέτως, οι θετικοί πόντοι και τα αστεράκια αποτελούσαν μέρος της καθημερινότητας και έδιναν ιδιαίτερη χαρά στους μαθητές.
Αξιοσημείωτο, επίσης, είναι και το γεγονός της άμιλλας που δημιουργούνταν στην τάξη, για το ποιος θα συγκεντρώσει τα περισσότερα αστεράκια.
Αμοιβές και ποινές βάσει του κανονισμού
Οι επιμελητές πάντα είχαν την ευκαιρία να πάρουν το θετικό πόντο, αρκεί να είχαν ανοιχτά τα παράθυρα την ώρα του διαλείμματος. Αρνητικούς πόντους στον τομέα της καθαριότητας έπαιρναν οι μαθητές εκείνοι, οι οποίοι δεν χρησιμοποιούσαν το καλάθι για να ξύσουν το μολύβι τους ή για να αποθέσουν ό,τι άχρηστο είχαν.
Θετικούς πόντους εισέπρατταν οι μαθητές εκείνοι, που παρέδιδαν κάποια χρήματα που έβρισκαν ή κάποια άλλα αντικείμενα, ενώ αρνητικούς πόντους οι μαθητές που έπαιρναν ξένα πράγματα χωρίς τη συγκατάθεση των συμμαθητών τους.
Παράγοντες ακόμη που συντελούσαν στην αυξομείωση των πόντων των μαθητών ήταν η αλήθεια, το ψέμα, η συνεργασία, οι διαπληκτισμοί, η παρεμπόδιση του δασκάλου κατά την παράδοση, η διευκόλυνση του δασκάλου κατά την παράδοση, η παρενόχληση των συμμαθητών κατά την ώρα του μαθήματος, η αλληλοβοήθεια κατά τη ώρα του μαθήματος και οποιαδήποτε άλλα θετικά ή αρνητικά γεγονότα συνέβαιναν μέσα και έξω από την αίθουσα διδασκαλίας.
Ο συμψηφισμός θετικών και αρνητικών πόντων, ας μου επιτραπεί να γράψω, ήταν ένα σημαντικό εύρημα, γιατί έδινε τη δυνατότητα στο μαθητή που είχε διαπράξει κάποια παραπτώματα να ακυρώσει την επερχόμενη ποινή και να προσπαθήσει για την αμοιβή.
Δε θα ξεχάσω ποτέ το Δημήτρη, ένα υπερκινητικό παιδί της Β` τάξης, που έκανε μεγάλη προσπάθεια για να μην ενοχλεί τους συμμαθητές του την ώρα του μαθήματος! Και την προσπάθειά του αυτή, την ενθάρρυνα, δίνοντάς του με απλοχεριά κάποιους θετικούς πόντους, όταν πλησίαζε την επικίνδυνη ζώνη.
Οι μαθητές αντιλαμβάνονταν ότι ο κανονισμός είναι εκείνος που επιβάλλει τις ποινές και όχι ο δάσκαλος και για το λόγο αυτό τις δεχόταν αδιαμαρτύρητα. εξάλλου και οι ίδιοι συμμετείχαν στην κατάρτιση του κανονισμού και μάλιστα είχαν προτείνει αυστηρότερες ποινές.
Ο δάσκαλος στην πορεία του διδακτικού έτους θα βρίσκει πάντα την ευκαιρία, μέσα από απρόοπτα γεγονότα, να δίνει πολλούς θετικούς πόντους στους μαθητές του, περνώντας συγχρόνως και τα μηνύματα που θέλει. Θυμάμαι έναν θετικό πόντο που είχα δώσει στον Ορέστη, μαθητή της Β` τάξης, γιατί προσπαθούσε να εντάξει στην παρέα του το συμμαθητή του το Φάνη, που μόλις είχε έρθει με μετεγγραφή από άλλο σχολείο.
Εν κατακλείδι, το «παιχνίδι» με τους πόντους θα παίζεται καθ` όλη τη διάρκεια του διδακτικού έτους και στο τέλος θα ανακηρύσσονται νικητές, οι μαθητές εκείνοι που επιβραβεύτηκαν με τα περισσότερα αστεράκια.
Παρεμπιπτόντως, θα ήθελα να αναφερθώ και σε κάποιες στιγμές χαλάρωσης και παιχνιδιού που πρέπει να εντάσσει ο δάσκαλος στη διδακτική ώρα, καθώς και σε κάποιες συζητήσεις που πρέπει να κάνει με τα παιδιά για θέματα που τα ενδιαφέρουν. Δεν μπορεί να έχουμε την απαίτηση από τους μικρούς μαθητές να παραμένουν σαν κουκλάκια στα θρανία τους από το πρωί μέχρι το μεσημέρι! Ενδεικτικά αναφέρω κάποιες «απρογραμμάτιστες» δραστηριότητες: Να συζητά μαζί τους κάποια αθλητικά θέματα που επιθυμούν, να παίζει το παιχνίδι της ησυχίας και του θορύβου (κάποια δευτερόλεπτα απόλυτης ησυχίας και κάποια δευτερόλεπτα θορύβου με την ξαφνική εναλλαγή από την ησυχία στο θόρυβο και τανάπαλιν, ανάλογα με το παράγγελμά του) και να κάνει συχνά δραματοποίηση του μαθήματος. Ο δάσκαλος ακόμη, πρέπει να βάζει ποικιλία, πρωτοτυπία και χιούμορ στη διδασκαλία του, αιφνιδιάζοντας τους μαθητές του και κεντρίζοντας το ενδιαφέρον τους. Η μονοτονία στη διδασκαλία φέρνει την πλήξη, η πλήξη την αφηρημάδα και η αφηρημάδα τη φασαρία.
Ο αυταρχισμός δεν είναι λύση
Το έχω γράψει και σε άλλα άρθρα. ο αυταρχισμός δεν οδηγεί πουθενά. δεν είναι λύση. τον ένιωσα στην κυριολεξία στο πετσί μου ως μαθητής στα χρόνια της αυταρχικής αγωγής και μάλιστα σε μεγάλες δόσεις και γνωρίζω τα «καλά του», όπως και άλλοι μαθητές της εποχής εκείνης, και δεν είναι ανάγκη να τον υφίστανται και τώρα οι μαθητές. Μπορεί με τον αυταρχισμό φαινομενικά να έχεις ένα γρήγορο αποτέλεσμα και να νομίζεις ότι αντιμετώπισες μια δυσάρεστη κατάσταση, αλλά επί της ουσίας δεν έχεις καταφέρει τίποτε, γιατί, όταν στρέψεις αλλού την προσοχή σου, το πρόβλημα θα εξακολουθήσει να υπάρχει και μάλιστα εντονότερο.
Εκείνο που πρέπει να επιτύχει ο δάσκαλος είναι η αυτοπειθαρχία των μαθητών κι αυτό δεν είναι εύκολη υπόθεση. απαιτεί μεγάλη προσπάθεια, κατανόηση, υπομονή και επιμονή και προπάντων αγάπη για τα παιδιά. Όταν οι μαθητές νιώθουν κοντά τους το δάσκαλο, απελευθερώνουν τεράστιες δυνάμεις, οι οποίες καθορίζουν και τη συμπεριφορά τους και την επίδοσή τους στα μαθήματα.
Τελειώνοντας θα ήθελα να τονίσω ότι η απειθαρχία δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να περνάει απαρατήρητη από το δάσκαλο. Πρέπει να αντιμετωπίζεται. Όχι όμως με τον αυταρχισμό. Τρόποι αντιμετώπισης υπάρχουν πολλοί. κι ένας από τους πολλούς είναι και η καλή πρακτική που μόλις ανέπτυξα.