Ερευνες σε ανοιχτή δημοσίευση
ΜΑΤΘΑΙΟΣ ΤΣΙΜΙΤΑΚΗΣ
εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

«Ο Σύνδεσμος Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΣΕΑΒ) διακόπτει τις συνδρομές και τη συνεργασία του με όλους τους εκδότες από 01/07/2015, λόγω της αδυναμίας εξεύρεσης του μισού προϋπολογισμού για το τρέχον έτος». Αυτό τονίζεται σε ανακοίνωση που εξέδωσε την περασμένη εβδομάδα. Φοιτητές και ακαδημαϊκοί θα έχουν πρόσβαση σε επιστημονικές έρευνες για τρεις μήνες, όσο διαρκεί η περίοδος χάριτος που θα δώσουν όσοι εκδότες δεχθούν, όμως από την άλλη εβδομάδα μπορεί να φανούν τα πρώτα προβλήματα. Το ετήσιο κόστος των συνδρομών σε επιστημονικά περιοδικά και ηλεκτρονικά δίκτυα ανέρχεται ετησίως στα 10 εκατ. ευρώ περίπου, σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, οι ελληνικές βιβλιοθήκες, όμως, χρωστούν ακόμη χρήματα για συνδρομές του 2013 και 2014.

Ακόμα κι αν βρεθούν τα χρήματα, το σύστημα των συνδρομών δεν θα διατηρηθεί για πολύ, αφού μια μικρή επανάσταση συντελείται στον χώρο της επιστημονικής δημοσίευσης. Η έρευνα, τα αποτελέσματα της οποίας θεωρούνται κρίσιμα για την οικονομική ανάπτυξη, υιοθετεί ανοιχτά πρότυπα με σκοπό τα τελευταία να καταστούν προσβάσιμα από όλους. «Η τάση είναι διεθνής και την ακολουθούν πανεπιστήμια, όπως το Harvard και το ΜΙΤ. Ο λόγος είναι ότι τα περιθώρια κέρδους για τους εκδότες επιστημονικών περιοδικών φτάνουν ακόμα και στο 35%. Επιπλέον, μπορείς με αναζήτηση στο Google να βρεις έως και το 40% των επιστημονικών εργασιών, οπότε η ίδια η τεχνολογία αλλάζει το σύστημα», εξηγεί η κ. Βικτωρία Τσουκαλά, ερευνήτρια του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης που ανήκει στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε πιλοτική δράση για τη χρηματοδότηση δημοσιεύσεων με ανοικτή πρόσβαση που απορρέουν από έργα του 7ου Προγράμματος Πλαισίου (7o Π.Π.), μέσω του ευρωπαϊκού έργου Openaire 2020. Πρακτικά, οι ερευνητές επιδοτούνται με την αποζημίωση των εκδοτικών οίκων, προκειμένου οι τελευταίοι να προχωρήσουν στην έκδοση έγκριτων μονογραφιών και άρθρων (pee-reviewed). Στη συνέχεια, οι εργασίες αυτές καταχωρίζονται σε αποθετήρια ανοιχτής πρόσβασης, όπως είναι το «Ηλιος» του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

Το οpenaire ενώνει τα επιμέρους εθνικά αποθετήρια και συνδέει ήδη 8 εκατ. επιστημονικές εργασίες, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων είναι στα αγγλικά. Από την Ελλάδα έχουν κατατεθεί 8.000 εργασίες μόνο, αλλά η εικόνα αυτή πρόκειται να αλλάξει γιατί το επόμενο ευρωπαϊκό πακέτο χρηματοδότης της έρευνας στη χώρα μας, το Horizon 2020, απαιτεί πλέον όλες οι έρευνες να δημοσιεύουν τα αποτελέσματά τους με ανοιχτή πρόσβαση. «Η μετάβαση αυτή θα είναι αργή, όμως σίγουρα θα ωφελήσει την ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα, αφού θα έχει πρόσβαση σε περισσότερες πηγές και θα μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα των προτάσεών της», λέει ο κ. Κόης, διαχειριστής έργων του Συνδέσμου Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Κρούει όμως και τον κώδωνα του κινδύνου για την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής επιστημονικής έρευνας, σήμερα. «Σε λίγο θα κατατεθούν οι προτάσεις για το πρόγραμμα χρηματοδότησης Horizon 2020. Χωρίς πρόσβαση σε βάσεις επιστημονικών δημοσιεύσεων και περιοδικά, οι Ελληνες ερευνητές μπορεί να καταθέσουν χαμηλότερης ποιότητας προτάσεις και να καταστούν λιγότερο ανταγωνιστικοί σε σχέση με τους Ευρωπαίους συναδέλφους τους», εξηγεί.
Ελληνικά διδακτορικά

Μέσω του , το ΕΚΤ δίνει πρόσβαση σε 71 ψηφιακές συλλογές, που περιλαμβάνουν 650.000 εγγραφές από 51 φορείς της χώρας (πανεπιστήμια, μουσεία, ψηφιακά αρχεία και συλλογές). Το Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών () αριθμεί περισσότερες από 31.000 ελληνικές διατριβές και δίνει ανοιχτή πρόσβαση σε περισσότερες από 20.000. Η υπηρεσία ePublishing () σε συνεργασία με έγκριτους εκδότες της χώρας (πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, επιστημονικές εταιρείες) εκδίδει 20 επιστημονικά περιοδικά και δίνει ανοιχτή πρόσβαση σε περίπου 5.000 έγκριτα άρθρα, μονογραφίες και πρακτικά συνεδρίων. Ωστόσο, τα παραπάνω δεν είναι αρκετά για να διατηρήσει η χώρα το πλεονέκτημα που έχει σήμερα, ούσα στις πρώτες θέσεις της Ε.Ε. στην παραγωγή νέας γνώσης.