Τα φιλολογικά μαθήματα υποβαθμίζονται – Η σκέψη των μαθητών φτωχοποιείται

Η συζήτηση για τη μείωση των ωρών διδασκαλίας στα φιλολογικά μαθήματα επαναφέρει στο προσκήνιο βασικά ερωτήματα για τον ρόλο της ανθρωπιστικής Παιδείας στο σύγχρονο σχολείο. Ο Σύλλογος Αναπληρωτών Φιλολόγων (Σ.Α.Φ.), με επίσημη παρέμβασή του προς το Υπουργείο Παιδείας και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, εκφράζει σοβαρές επιφυλάξεις για τις συνέπειες που ενδέχεται να επιφέρει μια τέτοια πολιτική κατεύθυνση.

Όπως υπογραμμίζεται, η ενδεχόμενη αναδιάρθρωση του ωρολογίου προγράμματος δεν περιορίζεται σε τεχνικού χαρακτήρα αλλαγές, αλλά αγγίζει τον ίδιο τον πυρήνα της εκπαιδευτικής αποστολής.

Τα φιλολογικά μαθήματα -όπως η Νεοελληνική Γλώσσα, τα Αρχαία Ελληνικά, η Λογοτεχνία, η Ιστορία και η Φιλοσοφία- δεν αντιμετωπίζονται απλώς ως διδακτικά αντικείμενα, αλλά ως θεμέλια της γλωσσικής, ιστορικής και ηθικής συγκρότησης των μαθητών. Ο Σ.Α.Φ. εφιστά την προσοχή στις αρνητικές επιπτώσεις μιας ενδεχόμενης υποβάθμισής τους, αναφέροντας ενδεικτικά τη μείωση της κατανόησης κειμένου, τη δυσκολία στην επιχειρηματολογία και την αποδυνάμωση της ιστορικής ερμηνευτικής ικανότητας των νέων. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα αποτελέσματα του διαγωνισμού PISA 2022, τα οποία αποτυπώνουν ήδη μια πτωτική τάση στον τομέα της γλωσσικής επάρκειας.

Με γνώμονα τις παραπάνω διαπιστώσεις, ο Σύλλογος καλεί τις αρμόδιες αρχές όχι απλώς να διατηρήσουν τις υπάρχουσες ώρες διδασκαλίας, αλλά να επενδύσουν ουσιαστικά στην ενίσχυση των φιλολογικών μαθημάτων. Όπως σημειώνει, η καλλιέργεια της γλώσσας, της ιστορικής μνήμης και της λογοτεχνικής ενσυναίσθησης συνιστά βασική προϋπόθεση για τη διαμόρφωση δημοκρατικών και στοχαστικών πολιτών. Η ανθρωπιστική Παιδεία, όπως αναφέρεται, δεν ανήκει στο παρελθόν, αλλά αποτελεί βασικό εργαλείο πνευματικής ανεξαρτησίας σε μια περίοδο αυξανόμενης γνωστικής και αξιακής ρευστότητας.

Ανάγκη διατήρησης και ενίσχυσης των φιλολογικών μαθημάτων στο αναλυτικό πρόγραμμα

Αξιότιμη κυρία Υπουργέ,
Αξιότιμα μέλη του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής,

Ως Σύλλογος Αναπληρωτών Φιλολόγων, εκφράζουμε την έντονη ανησυχία μας για την προτεινόμενη ή και επιχειρούμενη μείωση ωρών διδασκαλίας των φιλολογικών μαθημάτων στο εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα των σχολικών μονάδων. Πρόκειται για μια επιλογή με συνέπειες που ξεπερνούν τα στενά παιδαγωγικά όρια, αγγίζοντας ζητήματα εθνικής αυτογνωσίας, πολιτισμικής συνέχειας και κοινωνικής συνοχής.
Η Γλώσσα, τα Αρχαία Ελληνικά, η Λογοτεχνία, η Ιστορία και η Φιλοσοφία δεν είναι απλώς διδακτικά αντικείμενα. δεν αποτελούν μόνο παραδοσιακούς πυλώνες της Παιδείας. Είναι πεδία μάθησης που, σύμφωνα με επανειλημμένες μελέτες της UNESCO και του Συμβουλίου της Ευρώπης, συμβάλλουν καθοριστικά στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, της γλωσσικής επάρκειας, της πολιτισμικής κατανόησης και της ενσυναίσθησης (UNESCO, Global Education Monitoring Report, 2022). Αποτελούν τον πυρήνα της εθνικής μας ταυτότητας, τα θεμέλια για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της ηθικής διαμόρφωσης των νέων ανθρώπων.

Μια ενδεχόμενη υποβάθμιση αυτών των μαθημάτων – με άμεσες περικοπές ωρών, με την υπεραπλούστευση της ύλης, την υποβάθμιση της διδακτικής πράξης, της περιορισμένης εμβάθυνσης του περιεχομένου- έχει μετρήσιμες και ορατές επιπτώσεις. Οδηγεί σε εκφυλισμό της γλωσσικής έκφρασης, φτωχοποίηση της σκέψης, εξάλειψη ιστορικής συνείδησης, ρήξη με την πολιτισμική παράδοση και, τελικά, σε εκπαιδευτική ανισορροπία που υπονομεύει τον ίδιο τον σκοπό της γενικής παιδείας: την ανάπτυξη ελεύθερων, στοχαστικών και δημοκρατικών πολιτών.

Η εξασθένηση της γλωσσικής ικανότητας των μαθητών, η δυσκολία στην κατανόηση σύνθετων εννοιών, η επιφανειακή σχέση με την ιστορική γνώση και η απώλεια επαφής με τη λογοτεχνική και φιλοσοφική σκέψη αποτελούν φαινόμενα που ήδη καταγράφονται στην εκπαιδευτική πράξη. Οι συνέπειες αυτές δεν περιορίζονται μόνο στο μάθημα, αλλά επηρεάζουν τη συνολική μαθησιακή πρόοδο και την ικανότητα των μαθητών να διαμορφώνουν άποψη, να επιχειρηματολογούν και να συμμετέχουν ουσιαστικά στον δημόσιο λόγο. Επί παραδείγματι διαπιστώνονται:

. Μείωση της αναγνωστικής κατανόησης,
. Δυσκολία άρθρωσης λόγου και επιχειρηματολογίας,
. Περιορισμένη ιστορική ερμηνευτική ικανότητα,
. Απώλεια της σύνδεσης με τα θεμελιώδη ρεύματα της ευρωπαϊκής και ελληνικής σκέψης.

Οι διαπιστώσεις αυτές ενισχύονται από τα αποτελέσματα του διαγωνισμού PISA 2022, στα οποία η Ελλάδα σημείωσε κάμψη στον δείκτη κατανόησης κειμένου, με το 1/3 των μαθητών να αδυνατεί να κατανοήσει και να αξιολογήσει βασικά πληροφοριακά ή αφηγηματικά κείμενα (OECD, PISA Results 2022).

Σε αντίθεση με αυτή την εικόνα, πολλές ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. Γαλλία, Ιταλία, Φινλανδία) προχωρούν σε ενίσχυση του ανθρωπιστικού τομέα στο σχολείο, αναγνωρίζοντας ότι η ψηφιακή και επιστημονική πρόοδος δεν μπορεί να νοηθεί αποκομμένη από γλωσσική επάρκεια, ιστορική επίγνωση και πολιτισμική ταυτότητα (Council of Europe, Competences for Democratic Culture, 2018).

Στη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία, επενδύουν στον ανθρωπιστικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης, διατηρώντας ή και ενισχύοντας τη διδασκαλία της Μητρικής Γλώσσας, της Ιστορίας και της Λογοτεχνίας. Εκεί αναγνωρίζεται πως η τεχνολογική πρόοδος και η επιστημονική εξειδίκευση δεν ακυρώνουν τη σημασία της κλασικής παιδείας – αντιθέτως, προϋποθέτουν την ύπαρξή της για την καλλιέργεια υπεύθυνων, στοχαστικών και κοινωνικά ενεργών πολιτών.

Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) σε πρόσφατες εισηγήσεις του έχει αναγνωρίσει πως η ανάγνωση, η γραφή και ο λόγος αποτελούν εγκάρσιες δεξιότητες, προϋποθέσεις επιτυχούς μάθησης και σε άλλα γνωστικά αντικείμενα. Άρα η επένδυση στα φιλολογικά μαθήματα είναι επένδυση στη συνολική μορφωτική πρόοδο του μαθητή.

Η διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων δεν είναι παρωχημένη, ούτε κατάλοιπο ενός ξεπερασμένου εκπαιδευτικού μοντέλου, αλλά απαραίτητο θεμέλιο διαχρονικών δεξιοτήτων. Δεν είναι και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως βάρος προς εξοικονόμηση ωρών, αλλά ως ζωτικό κεφάλαιο παιδείας, χωρίς το οποίο το σχολείο χάνει τον ορίζοντά του. Δεν αποτελεί εμπόδιο στην «καινοτομία», αλλά απαραίτητο πλαίσιο για να μπορεί κάθε καινοτομία να έχει νόημα, δομή και αξιακό υπόβαθρο.

Σε μια εποχή που κυριαρχούν η παραπληροφόρηση, η λεκτική βία, σύγχυση αξιών και η αλλοτρίωση της σκέψης, τα μαθήματα αυτά προσφέρουν εργαλεία γλωσσικά, ηθικά και αισθητικά. Δεν μπορεί να οικοδομηθεί πολιτισμός χωρίς γλώσσα, δημοκρατία χωρίς ιστορική συνείδηση, κοινωνική συνοχή χωρίς λογοτεχνική ενσυναίσθηση. Η ενίσχυση της γλωσσικής και ιστορικής παιδείας γίνεται όρος πνευματικής ανεξαρτησίας και κοινωνικής υπευθυνότητας.

Ζητούμε, συνεπώς, όχι απλώς τη διατήρηση των ωρών των φιλολογικών μαθημάτων, αλλά την ουσιαστική τους ενίσχυση, με σύγχρονα προγράμματα σπουδών, με διαρκή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και με έμπρακτη στήριξη του έργου τους:
. με επαναφορά ωρών όπου έχουν περικοπεί,
. με εμπλουτισμένα αναλυτικά προγράμματα,
. με συστηματική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών,
. με ουσιαστική αναγνώριση του ρόλου των φιλολόγων στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Η Παιδεία με προοπτική, βάθος και καλλιέργεια αποτελεί προτεραιότητα. Και η ανθρωπιστική Παιδεία είναι προτεραιότητα πρώτης γραμμής για μια δημοκρατική και πολιτισμικά ανθεκτική κοινωνία. Και σε αυτή τη βάση, τα φιλολογικά μαθήματα παραμένουν θεμέλιο.
Καμία μείωση ωρών. Καμία υποτίμηση. Αδιαπραγμάτευτα