Η μουσική αγωγή στο σύγχρονο σχολείο ( του Δημήτρη Γρίβα )

IPAIDEIA.GR

Η μουσική αγωγή στο σύγχρονο σχολείο

του Δημήτρη Γρίβα

εκπαιδευτικού μουσικής

E–mail: dgrivas@sch.gr

Για την αναγκαιότητα της μουσικής αγωγής στο εκπαιδευτικό σύστημα έχουν εκφραστεί πολλές απόψεις κι έχουν γραφτεί πολλά το τελευταίο διάστημα με αφορμή την υποβίβαση, του ήδη υποβαθμισμένου μαθήματος, που επιχειρήθηκε στο δημόσιο σχολείο. Απ’ όποια πλευρά κι αν το δει κανείς, είναι εμφανές ότι η θέση της μουσικής οφείλει να είναι θεμελιώδης στην εκπαίδευση και στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ανθρώπου.

Άλλοι επικαλούνται ανθρωπολογικές μελέτες π.χ. δομής του εγκεφάλου, άλλοι ψυχολογικά και ψυχιατρικά πορίσματα, άλλοι γνώμες φιλοσόφων, στοχαστών και διανοουμένων ανά τους αιώνες, άλλοι εθνομουσικολογικές αναφορές σε εκπαιδευτικά συστήματα μεγάλων πολιτισμών, π.χ. κινέζων, ινδών, ελλήνων κι άλλοι την ιστορική διαδρομή της εκπαίδευσης στην Ελλάδα, όπου από τα αρχαία χρόνια, το βυζάντιο, την τουρκοκρατία, ακόμα κι απ’ αυτό το κρυφό σχολειό η μουσική θεωρήθηκε θεμελιώδες μάθημα.

Παιδαγωγικά, ο ρόλος της μουσικής είναι αδιαμφισβήτητος σε όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα και η αξία της μουσικής αγωγής διαφαίνεται όχι μόνο στην ύπαρξή της ως αυτοτελές μάθημα αλλά και ως συνεργός των άλλων γνωστικών αντικειμένων στο πλαίσιο της διαθεματικής προσέγγισης της γνώσης. Η διεθνής βιβλιογραφία και τα πορίσματα επιστημονικών μελετών, μας παρέχουν πλούσιες αποδείξεις της παραπάνω άποψης.

Θα θέλαμε να αναφερθούμε στην περίπτωση της “Θεωρίας της πολλαπλής νοημοσύνης” του Gardner (Howard Gardner, Frames Of Mind: The Theory Of Multiple Intelligences). Σύμφωνα με την κρατούσα σύγχρονη εκπαιδευτική αντίληψη κάθε άνθρωπος έχει οκτώ “τομείς” νοημοσύνης και αντίληψης του κόσμου που τον περιβάλλει (σχήμα 1, με τυχαία σειρά). Συνεπώς, η αγωγή πρέπει να προσεγγίζει με οκτώ διαφορετικούς τρόπους τη γνώση

Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται με αυτούς τους “τομείς νοημοσύνης” οι οποίοι, τόσο στα νεανικά χρόνια όσο και κατά τη διάρκεια όλης της ζωής, χρειάζονται εμβάθυνση, καλλιέργεια, εκπαίδευση, δηλ. αγωγή.

Μπορούμε να φανταστούμε την αντιστοίχιση σε μαθήματα, λ.χ. “Του χώρου” : εικαστικά, γεωμετρία, “Νατουραλιστική” : φυσικές επιστήμες, “Κιναισθητική” : φυσική αγωγή, χορός, κ.ο.κ. Αλλά, και κάθε γνωστικό αντικείμενο (μάθημα) οφείλει να εμπεριέχει διαθεματικά όλους τους παραπάνω οκτώ τομείς, δηλ. εν προκειμένω η Μουσική ως μάθημα πρέπει να “εμφανίζει” και τη λογικο-μαθηματική και τη νατουραλιστική και τη γλωσσική και τη χωρική και την κιναισθητική και τη διαπροσωπική και την ενδοσκοπική και, βέβαια, τη μουσική της διάσταση. Έτσι δομείται όλο το εκπαιδευτικό οικοδόμημα. Όταν αυτή η θεωρία βρίσκει ισόρροπη εφαρμογή, τότε έχουμε ένα ισορροπημένο παιδαγωγικό σύστημα που διαμορφώνει ισορροπημένες προσωπικότητες.

Έργο του σχολείου στον τομέα της Μουσικής Αγωγής είναι να εκπαιδεύσει, να καλλιεργήσει τον “μουσικό τομέα” της νόησης και της προσωπικότητας του ανθρώπου.

Προφανώς, έχουν πλέον ξεπεραστεί παλιότερες λανθασμένες, απλοϊκές κι αυθαίρετες αντιλήψεις, όπως π.χ. ότι η μουσική είναι για να μαθαίνουν τα παιδιά τραγουδάκια, να εξυπηρετεί τις ανάγκες των σχολικών γιορτών ή ότι διδάσκεται μόνο θεωρία ή ότι είναι η ώρα που προσφέρεται για ξεκούραση και εκτόνωση των παιδιών.

Το μάθημα της Μουσικής είναι ανεξάρτητο, αυτόνομο, δεν αποτελεί δορυφόρο άλλων μαθημάτων, συνεργάζεται, συνεπικουρεί και συνεπικουρείται από άλλα γνωστικά αντικείμενα στα πλαίσια της διαθεματικής συνύπαρξης.

Αν και η Μουσική ανήκει στα εξεταζόμενα μαθήματα στις εξετάσεις για την πρόσβαση στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση (επιλεγόμενο, σε δυο αντικείμενα), αλλά επίσης ανοίγει και πολλούς δρόμους για επαγγελματική ή ερασιτεχνική ενασχόληση, ας μην πέσουμε στην παγίδα της “χρηστικής” ή “χρησιμοθηρικής” ή “ανταλλάξιμης” γνώσης. Απ’ την άλλη, τα οφέλη της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης δεν περιορίζονται στην ευχαρίστηση και στην πρόσκαιρη διασκέδαση, αλλά εκτείνονται στην ανάπτυξη των νοητικών διεργασιών, στην εξάσκηση της μνήμης, στην κριτική σκέψη για την επίλυση προβλημάτων, καθώς και στην καλλιέργεια δεξιοτήτων, όπως η ικανότητα συνεργασίας και η σύνδεση της προσωπικής επιτυχίας με την επιτυχία των άλλων. Η Μουσική είναι ένα Δώρο που πάντοτε στη ζωή όλων των ανθρώπων χρειάζεται ανάπτυξη, εμβάθυνση, εξοικείωση, δηλ. αγωγή. Ιδιαίτερα σ’ αυτή την ηλικία, που διαπλάθεται πολύπλευρα η προσωπικότητα των παιδιών, η μουσική συμβάλει θετικά στην δόμησή της, αρκεί να την προσεγγίζουν και το σχολείο αλλά και τα παιδιά με το σωστό εκπαιδευτικό προσανατολισμό.

Είναι πια αναγκαίο να απαγκιστρωθεί η εκπαιδευτική μας αντίληψη από την αυθαίρετη και παιδαγωγικά καταστροφική νοοτροπία των “βασικών μαθημάτων” μέσα στα οποία δεν ανήκει η μουσική.

Στη σημερινή εποχή, κρίνεται αναγκαίος ο επαναπροσδιορισμός του ρόλου της μουσικής αγωγής στην εκπαίδευση, ως προς τη μεθοδολογική της προσέγγιση, ώστε να ξεφύγει από τον παλιό γνωσιοκεντρικό και βιβλιοκεντρικό της χαρακτήρα.

Θα αναφερθούμε στην κυρίαρχη σύγχρονη μουσικοπαιδαγωγική θεωρία του Swanwick, συμφωνα με την οποία σχεδιάζονται τα νέα προγράμματα σπουδών.

Ένα “πλήρες” και “άρτιο” μάθημα Μουσικής (Keith Swanwick, A Basis for Music Education) πρέπει να εμπεριέχει τα πέντε παρακάτω στοιχεία (σχήμα 2, με τυχαία σειρά):

► Η Θεωρητική πλευρά (σημειογραφία, ιστορία, μορφολογία) δεν αποτελεί σε καμιά περίπτωση αυτοσκοπό.

► Η Δημιουργία (εξερεύνηση, έκφραση, κωδικοποίηση) επιτελείται με σύνθεση κι εφαρμογή όλων των χαρακτηριστικών που διδάχθηκαν.

► Η Ακρόαση πρέπει να έχει ενεργητικό χαρακτήρα (εντοπισμός μουσικών στοιχείων, διεύρυνση ρεπερτορίου, εμπειρία μουσικών συναισθημάτων).

► Οι Δεξιότητες που υπάρχουν καλλιεργούνται, αλλά και ανακαλύπτονται νέες ατομικές ή και συλλογικές.

► Στην Παρουσίαση γίνεται εφαρμογή τεχνικών, καλλιέργεια έκφρασης, αποδοχή του διαφορετικού, εισαγωγή καινοτομιών, με δημοκρατικές διαδικασίες.

Η πραγματική ευτυχία του ανθρώπου δεν βασίζεται ούτε στην ικανοποίηση των ενστίκτων του, ούτε στην οικονομική του ευμάρεια. Ο άνθρωπος, περισσότερο απ’ όλα τα είδη, βασίζεται στην εκπαίδευση για να νοιώσει ολοκληρωμένος. Κι όσο πιο ολοκληρωμένη και ισορροπημένη είναι η αγωγή του τόσο και πιο ολοκληρωμένες και ισορροπημένες ανθρώπινες προσωπικότητες αλλά και κοινωνίες θα δημιουργούνται.

…γιατί, τελικά, όλα είναι θέμα αγωγής!

IPAIDEIA.GR