Του Νίκου Τσούλια
Η συμβολοποίηση ίσως να έχει την απαρχή της στις πρώτες απόπειρες συνεννόησης των προ-πολιτισμού ανθρώπων, ίσως να συνδέθηκε με την ιερότητα κάποιων στοιχείων της ίδιας της ζωής μας και με τις μεταφυσικές αναζητήσεις του πνεύματός μας. Γι’ αυτό πάντα ήταν η συμπυκνωμένη έκφραση ενός ολόκληρου στερεώματος αξιών, θεωρήσεων και εννοιών, πάντα ήταν και είναι η πιο άμεση και η πιο ισχυρή μεταβίβαση των πυκνών νοημάτων του ανθρώπου και η κωδικοποιημένη αποτύπωση πολιτισμικών προτύπων. Και αυτή η συμβολοποίηση βρήκε στο είδωλο του βιβλίου την έννοια του πνεύματος, γιατί «καθετί που έκανε, σκέφτηκε, κέρδισε ή δημιούργησε η ανθρωπότητα, όλα αυτά βρίσκονται, σαν μια μαγική παρακαταθήκη, στις σελίδες των βιβλίων και αποτελούν εκλεκτό κτήμα των ανθρώπων» (Τόμας Καρλάιλ)
Το βιβλίο πήρε δικαιωματικά την κυρίαρχη εικόνα συμβολοποίησης της εκπαίδευσης, του σχολείου, της ανάγνωσης, της πνευματικής καλλιέργειας. Αλλά η επιρροή του βιβλίου αφορά κάθε εικόνα του. Για παράδειγμα, ο ίδιος άνθρωπος περπατάει διαφορετικά αν κρατάει ή όχι κάποιο βιβλίο, ο ίδιος άνθρωπος δίνει άλλη εικόνα πρόσληψης σε σχέση με το αν κρατάει ή δεν κρατάει έναν βιβλίο. Το ίδιο βιβλίο έχει άλλη λάμψη και άλλη ακτινοβολία όταν βρίσκεται στο ράφι μιας βιβλιοθήκης, άλλη όταν είναι ανοιχτό πάνω στο γραφείο, άλλη όταν αιωρείται στο χέρι ενός περιπατητή, άλλη όταν βρίσκεται στην αγκαλιά μιας κοπέλας. Στο βιβλίο φωλιάζει ο στοχασμός αλλά και η υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου και της ιστορίας του, γιατί «στα βιβλία βρίσκουμε την ψυχή του χρόνου που πέρασε, τη διατυπωμένη ηχώ του παρελθόντος, όταν το σώμα και τα υλικά στοιχεία που το αποτελούν έχουν τελείως χαθεί σαν ένα όνειρο» (Τόμας Καρλάιλ)
Αλλά και από την άλλη, τη σκοτεινή πλευρά, του φάσματος της συμβολοποίησης της εικόνας του βιβλίου οι εικόνες είναι πανίσχυρες αλλά και εφιαλτικές. Το κάψιμο των βιβλίων συμβολίζει με τον πιο έντονο τρόπο την απειλή κατά του ίδιου του ανθρώπου, γιατί όλοι γνωρίζουν ότι ένα βιβλίο πάντα είναι αθώο, γιατί όλοι συνειδητοποιούν ότι όταν καίγεται ένα βιβλίο, μια σκιά βαρβαρότητας έχει απλωθεί. Γι’ αυτό, όταν κάποιο φεγγάρι οι μαθητές μας έκαιγαν βιβλία στο τέλος της χρονιάς, ένα πυκνό νεφέλωμα φόβου κυρίευε τις ψυχές εκπαιδευτικών και γονέων και νιώθαμε εμείς οι εκπαιδευτικοί μια ήττα παιδαγωγική πολύ μεγάλη, γιατί ο συμβολισμός αυτός κτυπούσε και στοίχειωνε την αρχέτυπη εικόνα της αγωγής.
Το κάψιμο των βιβλίων από τους Ναζί το 1933 έδινε με τον πιο φρικιαστικό τρόπο την είσοδο του ανθρώπου στη μαύρη σκιά της μηχανής του θανάτου, την υπαγωγή του πολιτισμού στη φρίκη του φασισμού και του ολέθρου. Ο Χάινε θα αποδώσει το συμβολισμό με λιτή γραφή λέγοντας ότι «εκεί όπου καίγονται βιβλία, γρήγορα θα καούν και άνθρωποι». Αλλά και η φουτουριστική απεικόνιση στο βιβλίο Fahrenheit 451 του Ray Bradbury απεικονίζει με τον πιο εύστοχο τρόπο τη σκοτεινιά του μέλλοντος με το κάψιμο των βιβλίων, αν και ο ίδιος ο Ray Bradbury θα ισχυριστεί και κάτι πιο εφιαλτικό σημειώνοντας ότι «υπάρχουν χειρότερα εγκλήματα από το να καις βιβλία και ένα από αυτά είναι να μη τα διαβάζεις».
Το βιβλίο έχει συνδεθεί άρρηκτα με την ελευθερία του ανθρώπου, με τις ανοικτές και πλουραλιστικές κοινωνίες, με τη διακίνηση των ιδεών, με την προαγωγή της επιστήμης και της φιλοσοφίας, με τη θέληση του ανθρώπου να διαμορφώνει το μέλλον του καταπώς εκείνος το θέλει, να φτιάξει τους δικούς του καιρούς. Η εικόνα του βιβλίου δίνει με την πιο παραστατική σύλληψη την απόλυτη συμπεριληπτική δυνατότητά του, αφού κατά τον Μαλαρμέ, «ο κόσμος είναι φτιαγμένος για να καταλήξει σ’ ένα ωραίο βιβλίο».
