Η εικόνα των προβλημάτων, που πηγάζουν από τις οικογένειες των μαθητών και των μαθητριών, και εισέρχονται στο σχολείο γίνεται όλο και πιο πολύπλοκη, όλο και πιο γκρίζα. Όσο βαστάει η οικονομική κρίση, διαπιστώνεται ότι η ένταση των προβλημάτων που απασχολούν τα παιδιά και τους νέους γίνεται όλο και πιο ισχυρή. Το αποτέλεσμα αυτής της αρνητικής εξέλιξης δεν εστιάζεται μόνο στο μαθησιακό πεδίο, αλλά εισβάλλει με δραματικό τρόπο στην ψυχοσύνθεση και στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των μαθητών και των μαθητριών.


Όλο και πιο πολλά παιδιά εμφανίζονται αμήχανα μέσα στη σχολική αίθουσα. Το βλέμμα τους είναι μακρινό. Η σκέψη τους χάνεται. Η εκ φύσεως ζωηράδα τους μοιάζει μαραμένη. Τα ενδιαφέροντά τους δεν φαίνονται στον ορίζοντα. Η παρουσία τους μοιάζει με μαγική εικόνα.
Τα παιδιά – σε κάθε εποχή – αντιλαμβάνονται περισσότερα πράγματα από ό,τι εκτιμούν οι μεγάλοι και πολύ περισσότερα από όσα εκτιμούν οι γονείς τους. Τα παιδιά ακόμα και αν δεν ακούνε τα προβλήματα της οικογένειας, διαισθάνονται τη βαριά ατμόσφαιρα, ψυχανεμίζονται τον πυρήνα των προβλημάτων, βιώνουν τη σκιά της μελαγχολίας. Αν ένας γονέας τους γίνει άνεργος – δεν τολμώ να συλλογιστώ την περίπτωση να γίνουν άνεργοι και οι δύο γονείς τους -, τα πάντα αλλάζουν μέσα στην οικογενειακή εστία. Η συλλογική σιωπή και οι συχνές και φαινομενικά χωρίς λόγο εντάσεις συνθέτουν μια μαγική εικόνα για τα παιδικά στερεότυπα. Το βαρύ κλίμα φωλιάζει στην ψυχή τους και η σκέψη τους στομώνει. Η φαντασία τους κατοικοεδρεύει μόνιμα στην απαισιοδοξία. Τα όνειρά τους μετασχηματίζονται σε σκιές και φοβίες. Η έφεση για μάθηση στερεύει πριν ακόμα δημιουργηθεί η με τόσο φυσικό τρόπο ανάδυση της περιέργειας του παιδιού για τον κόσμο που τον περιβάλλει, πριν ακόμα βλαστήσει η επίσης τόσο φυσική τάση του να ερμηνεύει τη δική του θέση μέσα στον κόσμο.

 
Μπορεί να είναι παιδιά γονέων που χωρίζουν την οικογενειακή τους σχέση με ένταση λόγω των οικονομικών προβλημάτων. Μπορεί να είναι παιδιά με κάποιον από τους γονείς τους να έχει σοβαρό πρόβλημα υγείας, που δεν μπορεί να λυθεί λόγω έλλειψης χρημάτων, αφού το φακελάκι ζει και βασιλεύει στη χώρα της συναλλαγής και της παρακμής, στη χώρα της εκμετάλλευσης και της χειραγώγησης. Μπορεί να είναι παιδιά που βλέπουν τον πατέρα τους χωρίς εργασία πλέον να ξεροσταλιάζει από το πρωί, τον πατέρα τους φορτωμένο με ενοχές επί ενοχών, γιατί δεν έχει τη δυνατότητα να στείλει τα παιδιά του φροντιστήριο στα Αγγλικά ή για στήριξη στα μαθήματα του σχολείου, γιατί δεν έχει τη δυνατότητα να του δώσει χρήματα ακόμα και για μια μονοήμερη εκδρομή. Τελικά, η στεναχώρια του γονέα πολλαπλασιάζεται και μεταβιβάζεται στα παιδιά και αναπαράγεται αλληλοτροφοδοτούμενη δημιουργώντας ένα σκηνικό οικογενειακής κατάθλιψης και συλλογικής κατάρρευσης.

 
Αλλά στη ζωή οι άνθρωποι και ιδιαίτερα στο σχολείο οι εκπαιδευτικοί δεν μπορούν να είναι απλοί παρατηρητές τέτοιων δύσκολων κοινωνικών καταστάσεων. Φυσικά και δεν μπορούν να λύσουν τα τόσα και τόσα προβλήματα. Μπορούν όμως να τα αμβλύνουν. Η στάση των εκπαιδευτικών – παιδαγωγών δεν μπορεί να είναι στάση μεγαλόσχημων ηθικών διακηρύξεων και ανέξοδων θεωρητικών αναλύσεων. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να σκύψει στα προβλήματα των μαθητών. Ο εκπαιδευτικός ίσως να είναι και το μοναδικό αποκούμπι εμπιστοσύνης στην ταραγμένη παιδική ψυχή, στη διαρκώς διαστελλόμενη εφηβική αβεβαιότητα.

 
Λέγανε οι παλιότεροι: αν υπάρχει θέληση, πολλά μπορούν να γίνουν. Ας σκεφτούμε. Πρώτον, μπορεί να γίνει κάποιου είδους κατανομή μεταξύ των εκπαιδευτικών του Συλλόγου Διδασκόντων για τις διάφορες περιπτώσεις μαθητών / μαθητριών που αντιμετωπίζουν σοβαρά οικογενειακά προβλήματα είτε με βάση τού «ποιος είναι ο υπεύθυνος του τμήματος» είτε με βάση το βαθμό γνωριμίας μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών με στόχο την οργάνωση μιας συστηματικής διαπροσωπικής συζήτησης που θα αποβλέπει στη ψυχική στήριξη και στην ενθάρρυνση αυτών των παιδιών.
Δεύτερον, γνωρίζοντας το πόσο σημαντική είναι η δημιουργία στενών φιλικών σχέσεων μεταξύ των παιδιών τόσο για την αντιμετώπιση των σημερινών δυσκολιών όσο και για την αρτίωση της συναισθηματικότητας και της προσωπικότητας των παιδιών οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να καλλιεργούν και να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη αυτών των σχέσεων μέσα στη λειτουργία της σχολικής αίθουσας, έξω στο προαύλιο και στη γενικότερη ζωή του σχολείου.

 
Τρίτον, είναι μέσα στις δυνατότητες σχεδόν όλων των εκπαιδευτικών να αφιερώσουν ένα δίωρο την εβδομάδα για να συμμετάσχουν στα Κοινωνικά Φροντιστήρια που έχουν αναπτυχθεί σε όλη τη χώρα. Ποιος εκπαιδευτικός μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν έχει αυτή τη δυνατότητα; Φυσικά και δεν συνιστούν ορθολογικά επιχειρήματα οι δικαιολογίες του τύπου «και εμένα δεν με πληρώνει η πολιτεία…». Βλέπω και χαίρομαι – για το μέλλον αυτού του τόπου – αδιόριστους εκπαιδευτικούς, νέους χωρίς σαφή επαγγελματική προοπτική να εργάζονται αφιλοκερδώς και με προθυμία στο Κοινωνικό Φροντιστήριο του Δήμου Ζωγράφου και σκέπτομαι ότι έχουν κατακτήσει την παιδαγωγική τους φυσιογνωμία πριν ακόμα μπουν στο σχολείο μέσα στο κλίμα της δικής τους αβεβαιότητας.
Η βαθιά οικονομική – και όχι μόνο – κρίση που μαστίζει τη χώρα μας δεν θα περάσει εύκολα, ως εκ τούτου απαιτείται σχέδιο. Δεν θα περάσει από μόνη της ούτε θα πέσει κάποια λύση από τον ουρανό, ως εκ τούτου θέλει αγώνα και προσπάθεια. Η κρίση αυτή ενέχει στη σύγχρονη ιστορία μας θέση πολέμου. Και όταν με το καλό περάσει, θα ρωτούν οι νεότεροι «εσύ τι έκανες στην κρίση / στον πόλεμο μπαμπά»; Τότε θα τους απαντάμε με ανέξοδες θεωρητικολογίες της μορφής «και εμένα δεν με βοήθησε κανένας» και με φτηνά ιδεολογικά φληναφήματα για τη σκληρότητα του καπιταλισμού;