Είναι δύσκολο να βρεις μια αξιολόγηση που άλλαξε τον κόσμο, αποτελεί όμως ένα εποικοδομητικό εργαλείο, που οδηγεί στη βελτίωση της χάραξης πολιτικών για την ανάπτυξη και την πρόοδο και μπορεί συμβάλει στην οικοδόμηση κοινωνιών, που αποδεικνύονται πιο ανθεκτικές απέναντι σε προκλήσεις.

“Η αξιολόγηση μπορεί να παράσχει καλύτερη πρόβλεψη των γεγονότων, καλύτερη πρόληψη καταστροφών, καλύτερη προσαρμογή, βοηθά να μαθαίνεις από το παρελθόν για να είσαι καλύτερος στο μέλλον. Στην παρούσα κατάσταση στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά σημαντικό να αντλούνται διδάγματα, η Ελλάδα είναι σε σημείο καμπής, τα πράγματα βελτιώνονται, η αξιολόγηση σε βοηθά να βελτιώνεσαι ακόμη περισσότερο” σημειώνει ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Αξιολόγησης (EES), Μπάστιααν ντε Λαάτ (Bastiaan de Laat)*, σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ – ΜΠΕ, με αφορμή τη διοργάνωση στη Θεσσαλονίκη του 13ου Διεθνούς Συνεδρίου της EES, που έφερε στην πόλη αξιολογητές απ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης.

Ο κ. De Laat εξήγησε τους λόγους για τους οποίους επιλέχθηκε η Θεσσαλονίκη να φιλοξενήσει φέτος τη διεθνή συνάντηση αξιολογητών και όσων ενδιαφέρονται με το αντικείμενο τόνισε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δώσει ώθηση στην ανάπτυξη της αξιολόγησης στην Ευρώπη, υπογράμμισε ότι είναι σημαντικό να υπάρχει προθυμία από την πλευρά διοικήσεων να εφαρμόσουν την αξιολόγηση και ότι απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπάρχουν κριτική ικανότητα και γνώσεις και στις δύο πλευρές και στην πλευρά που αξιολογεί και στην πλευρά που ζητά την αξιολόγηση.

Ακολουθεί η συνέντευξη του Bastiaan de Laat στο ΑΠΕ – ΜΠΕ και στην Κατερίνα Γιαννίκη.

Πώς επιλέχθηκε η Ελλάδα ως χώρα διεξαγωγής του 13ου Διεθνούς Συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Αξιολόγησης (EES);

Γίνεται διαγωνισμός, ένα από τα κριτήρια είναι το διετές συνέδριο της EES να διοργανώνεται εναλλάξ σε χώρα του νότου και του βορρά. Επίσης κριτήριο είναι η στήριξη και βοήθεια σε μία Εθνική Εταιρεία Αξιολόγησης, ώστε να γίνει πιο ορατή, να γίνει ακόμη καλύτερη. Θεωρώ ότι η Θεσσαλονίκη ήταν μία καλή επιλογή και επιτεύχθηκε ο στόχος για την Ελληνική Εταιρεία Αξιολόγησης.

Πιστεύετε ότι είναι εδραιωμένη η κουλτούρα εφαρμογής της αξιολόγησης στην Ελλάδα; Ποια είναι η κατάσταση στην Ευρώπη;

Νομίζω ότι είναι η γεωμετρία είναι μεταβλητή, υπάρχουν χώρες, στις οποίες είναι θεσμοθετημένη η αξιολόγηση και σε άλλες δεν συμβαίνει το ίδιο. Η Ελλάδα έχει θετικά σημεία και στοιχεία που μπορούν να βελτιωθούν και ένας από τους λόγους, για τους οποίους είμαστε εδώ είναι να βοηθήσουμε η ελληνική κοινωνία να σκεφτεί την αξιολόγηση, να δει πώς μπορεί να την ενσωματώσει σε πολιτικές και προγράμματα. Υπάρχει ακόμη πρόοδος που πρέπει να συντελεστεί, καθώς οι άνθρωποι έχουν την ιδέα ότι η αξιολόγηση είναι ίσως είτε εργαλείο για να επιτύχουν τους δικούς τους στόχους ή για επιβολή κυρώσεων σε ανθρώπους, κάτι που δεν ισχύει.

Επίσης η αξιολόγηση δεν είναι παρακολούθηση. Η αξιολόγηση χρησιμοποιεί δεδομένα παρακολούθησης, αλλά δεν ισοδυναμεί με παρακολούθηση. Η παρακολούθηση συλλέγει δείκτες της προόδου ενός προγράμματος ή έργου. Η αξιολόγηση κάνει πολλά παραπάνω, αναλύει τα δεδομένα και διενεργεί έρευνα πεδίου για να κάνει εκτίμηση και να υποβάλει συστάσεις για το και πως μπορεί να υπάρξει βελτίωση.

Η αξιολόγηση πρέπει να είναι εποικοδομητικό εργαλείο. Δεν είναι αξιολόγηση ανθρώπων, αλλά πολιτικών, θεσμών και προγραμμάτων. Δεν είναι τιμωρητική, πρέπει να βοηθά τους ανθρώπους να μελετούν την κατάσταση, να δουν τι πήγε ενδεχομένως πήγε λάθος, ώστε να μην το επαναλάβουν και να επιτύχουν καλύτερα αποτελέσματα στο μέλλον.

Υπάρχουν διεθνείς οργανισμοί ή χώρες που είναι πιο “ανοιχτές” στην αξιολόγηση;

Ας πούμε ότι υπάρχουν οργανισμοί ή χώρες με πιο μακρόχρονη παράδοση στην αξιολόγηση. Όλες οι χώρες έπρεπε να αρχίσουν από κάποιο σημείο, οπότε πέρασαν από παρόμοιες διεργασίες.

Η αξιολόγηση αναπτύχθηκε πολύ στον τομέα της εξωτερικής βοήθειας, επειδή οι χώρες ενδιαφέρονται περισσότερο για τα χρήματα που δαπανούν στο εξωτερικό, απ’ ότι για τους πόρους που δαπανούν στο εσωτερικό.

Και σιγά -σιγά θεσμοθετήθηκε σε άλλους τομείς της πολιτικής. Στην Ευρώπη, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή “haνe the main drive”, κυρίως στα διαρθρωτικά ταμεία, που έχουν πολύ ισχυρές υποχρεώσεις αξιολόγησης, τόσο ex ante (εκ των προτέρων) αξιολόγηση (προετοιμασία προγράμματος), mid-term (ενδιάμεση αξιολόγηση για να δεις αν είσαι στη σωστή πορεία) όσο και ex post (εκ των υστέρων) να δεις εάν έχεις επιτύχει τους στόχους.

Αυτό ώθησε την αξιολόγηση σε πολύ μεγάλο βαθμό στην Ευρώπη. Και όλες οι χώρες της ΕΕ περνούν το ίδιο σύστημα όσον αφορά τα διαρθρωτικούς και τους κοινωνικούς πόρους και αυτό επέτρεψε στις χώρες να “αποθηκεύσουν” δυνατότητες αξιολόγησης. Αυτό ήταν ένα πολύ σημαντικό κίνητρο για την αξιολόγηση στην Ευρώπη.

Όσον αφορά τις χώρες, υπάρχουν κάποιες που δεν έχουν πολύ αναπτυγμένες πολιτικές αξιολόγησης, αλλά έχουν πολύ καλούς αξιολογητές, άλλες είναι πολύ μπροστά στην αξιολόγηση, αλλά έχουν ανθρώπους που τα “θαλασσώνουν”.

Το θέμα δεν είναι μόνο αν έχεις καλές αξιολογήσεις ή καλούς αξιολογητές, αλλά αν και η δημόσια διοίκηση έχει τη βούληση για αξιολόγηση.

Οι χώρες γίνονται καλύτερες αν οικοδομήσουν ικανότητες στην αξιολόγηση, δηλαδή αν έχουν καλούς αξιολογητές, που βελτιώνονται, επειδή συμμετέχουν σε συνέδρια, έχουν καλή γνώση των μεθόδων, αλλά και αν υπάρχει ικανότητα και από την πλευρά εκείνου που ζητά την αξιολόγηση. Οι άνθρωποι στα υπουργεία, στις αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης πρέπει να γνωρίζουν τι είναι αξιολόγηση και πώς μπορεί να αξιοποιηθεί.

Το θέμα είναι η διοίκηση να είναι πρόθυμη να κάνει αξιολόγηση, να καταλαβαίνει τι είναι αξιολόγηση, να είναι σε θέση να καθορίσει τα απαιτήσεις που πρόκειται να ζητήσει και μαζί με τον αξιολογητή να κάνουν την αξιολόγηση, ο πελάτης αξιολόγησης είναι πολύ σημαντικός στη διαδικασία.

Μπορείτε να αναφέρετε παραδείγματα έργων, η επιτυχής υλοποίηση των οποίων οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αξιολόγηση;

Από την εμπειρία μου, αυτό που βλέπεις είναι ότι η αξιολόγηση θα σε βοηθήσει να ανακατευθύνεις τις προτάσεις, οι οποίες εφ’ όσον εφαρμοστούν θα πρέπει να οδηγήσουν σε πιο αποδοτικά προγράμματα. Στους τομείς της κοινωνικής στέγασης, της ενέργειας, οι άνθρωποι έπρεπε να λάβουν τις συστάσεις και να εργαστούν για να κάνουν ένα μελλοντικό πρόγραμμα καλύτερο. Είμαι σίγουρος ότι υπάρχουν πολλά παραδείγματα.

Έχετε εργαστεί ως αξιολογητής στην Αναπτυξιακή Τράπεζα του Συμβουλίου της Ευρώπης (CEB) και στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB). Πώς διενεργείται η αξιολόγηση σε οικονομικούς οργανισμούς;

Στους οικονομικούς οργανισμούς όπως η Παγκόσμια Τράπεζα κι η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, ακολουθείται διπλή διαδικασία, διαδικασία σε δύο επίπεδα. Εντοπίζουν project, αξιολογούνται και μόλις συγκεντρωθούν αρκετά χρησιμοποιούνται για να γίνει μία σύνθεση. Για παράδειγμα υπάρχει ένα χαρτοφυλάκιο για προγράμματα υγειονολογίας νερού και μετά από πέντε χρόνια εξετάζεται αν υπάρχουν αποτελέσματα… Τότε ελέγχονται οι αξιολογήσεις του κάθε προγράμματος, η βαθμολογία που έχει δώσει ο αξιολογητής και μετά γίνεται μία συνθετική αξιολόγηση, η οποία δημοσιεύεται.

Πώς προέκυψε το θέμα του φετινού συνεδρίου, η συμβολή της αξιολόγησης στην ενδυνάμωση και τόνωση της ανθεκτικότητας των κοινωνιών;

Το συνέδριο συνδέεται με την ανθεκτικότητα των κοινωνιών. Όταν αρχίσαμε να σκεφτόμαστε για το συνέδριο, ήταν μία περίοδος δύσκολη για τους αξιολογητές που πιστεύουν ότι η αξιολόγηση είναι διεθνής, όπως και το συνέδριο. Η εκλογή Τραμπ, αύξηση του προστατευτισμού, Brexit, η αμφισβήτηση ευρωπαϊκών πρότζεκτ, το μεταναστευτικό πρόβλημα, κλιματική αλλαγή, πολλές κρίσεις συνέβαιναν ταυτόχρονα.

Η αξιολόγηση είναι βασισμένη στο πρόγραμμα και το πρότζεκτ και είναι δύσκολο να βρεις μια αξιολόγηση που άλλαξε τον κόσμο. Το ερώτημα όμως είναι αν η αξιολόγηση μπορεί να αντιμετωπίσει ταραχώδεις περιόδους, καταστάσεις κρίσεων και πως μπορεί αυτό να γίνει. Γι αυτό τον λόγο το συνέδριο έχει θέμα την ανθεκτικότητα.

Η αξιολόγηση μπορεί να παράσχει καλύτερη πρόβλεψη των γεγονότων, καλύτερη πρόληψη καταστροφών, καλύτερη προσαρμογή, “βοηθά να μαθαίνεις από το παρελθόν για να είσαι καλύτερος στο μέλλον”.

Στην παρούσα κατάσταση στην Ελλάδα είναι εξαιρετικά σημαντικό να αντλούνται διδάγματα, η Ελλάδα είναι σε σημείο καμπής, τα πράγματα βελτιώνονται, η αξιολόγηση σε βοηθά να βελτιώνεσαι ακόμη περισσότερο.

Ανθεκτικότητα σημαίνει να έχεις την ικανότητα να ξεπερνάς και να προετοιμάζεσαι για καταστάσεις κρίσεων, ξανά και ξανά, όμως αν στη διαδικασία αυτή δεν αντλείς διδάγματα, τότε η κρίση θα σε νικήσει.

Πώς μπορεί η αξιολόγηση να συμβάλει ώστε να αλλάξει η κατάσταση της απώλειας της εμπιστοσύνης στην πολιτική;

Η αξιολόγηση βασίζεται σε τεκμήρια και δυστυχώς στην εποχή μας υπάρχουν fake news και εναλλακτικά τεκμήρια. Οι αξιολογητές πρέπει να συνεχίσουν να πιστεύουν ότι τα τεκμήρια είναι ο καλύτερος τρόπος να βελτιώσουν τα προγράμματα. Δεν είναι εύκολο σε καιρούς που οι άνθρωποι χάνουν την πίστη τους στην πολιτική, όμως η μεγάλη πρόκληση για την αξιολόγηση είναι να δείξεις, ακόμη και σε τέτοιους καιρούς, ότι ένας καλύτερος κόσμος είναι δυνατός, αν κάνεις τα πράγματα καλύτερα.

*Ο Bastiaan de Laat (PhD) είναι ανώτερος αξιολογητής στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Υπήρξε εμπειρογνώμονας αξιολόγησης και επικεφαλής ομάδας στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB) και εργάστηκε ως Αξιολογητής στην Τράπεζα Ανάπτυξης του Συμβουλίου της Ευρώπης (2006-2009). Το 13ο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Αξιολόγησης πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη (1-5 Οκτωβρίου).