Στην Έκθεση αυτή συνοψίζονται οι διαπιστώσεις και προτάσεις του Συνηγόρου σχετικά με την οργάνωση και λειτουργία του συστήματος παιδικής προστασίας και ιδρυματικής φροντίδας παιδιών στη χώρα μας. Ο Συνήγορος του Παιδιού, από το 2003 μέχρι σήμερα, έχει επισκεφθεί 76 δομές φιλοξενίας για παιδιά, δηλαδή σχεδόν το σύνολο των δημοσίων ιδρυμάτων και σημαντικό αριθμό δομών που ανήκουν σε ΝΠΙΔ ή στην εκκλησία, και έχει διερευνήσει 40 αναφορές σχετικά με τη λειτουργία ιδρυμάτων παιδικής προστασίας.
Κεντρικό πρόβλημα, κατά την εκτίμηση του Συνηγόρου, συνιστά η απουσία ενός ενιαίου πλαισίου και ελάχιστων εθνικών προδιαγραφών λειτουργίας τόσο για τα δημόσια ιδρύματα παιδικής προστασίας όσο και για τις αντίστοιχες μονάδες του ιδιωτικού τομέα, οι οποίες παρουσιάζουν τεράστια ανομοιογένεια ως προς τον τρόπο λειτουργίας τους και την ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας.
Ο Συνήγορος έχει διαπιστώσει σοβαρά προβλήματα όσον αφορά:
- τη στελέχωση των ιδρυμάτων, ιδίως με επιστημονικό προσωπικό, τη συχνή εναλλαγή των εργαζόμενων και την επιμόρφωση, εποπτεία και υποστήριξή τους
- την τήρηση στοιχείων για τα ιδρύματα και τα παιδιά που μένουν σε αυτά
- την αδειοδότηση και πιστοποίηση των μονάδων του ιδιωτικού τομέα
- τον εξωτερικό έλεγχο και την εποπτεία των μονάδων παιδικής προστασίας συνολικά
- τη διασφάλιση του δικαιώματος ενημέρωσης, συμμετοχής και έκφρασης γνώμης των παιδιών για θέματα που τα αφορούν
- την επικοινωνία των παιδιών με τις φυσικές οικογένειές τους
- την κάλυψη ειδικών ιατρικών, εκπαιδευτικών ή πολιτισμικών αναγκών
Έχει διαπιστώσει επίσης σοβαρά κενά στο πεδίο της παιδικής προστασίας γενικότερα, όπως:
- η απουσία πολιτικής και μέριμνας για την ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων στην ιδρυματική φροντίδα, όπως η αναδοχή, και για την ελαχιστοποίηση της διάρκειας παραμονής παιδιών σε ιδρύματα
- η απουσία δομών επείγουσας φιλοξενίας για την υποδοχή παιδιών που απομακρύνονται από το οικογενειακό τους περιβάλλον με τον χαρακτήρα του επείγοντος, με αποτέλεσμα τα παιδιά συχνά να «φιλοξενούνται» και να παραμένουν –ορισμένες φορές επί μακρόν– σε νοσοκομεία
- οι σοβαρές ελλείψεις σε ιδρύματα για παιδιά με αναπηρίες και χρόνιες παθήσεις
- η απουσία δομών με εξειδικευμένη στελέχωση και θεραπευτικό προσανατολισμό για τη φιλοξενία και θεραπευτική αντιμετώπιση εφήβων με ψυχικές διαταραχές ή/και σοβαρές διαταραχές συμπεριφοράς
- η απουσία ενιαίας πολιτικής για την υποστήριξη των παιδιών που μεγαλώνουν σε ιδρύματα μετά την ενηλικίωσή τους και την αποχώρησή τους από αυτά.
Ο Συνήγορος προτείνει να θεσπιστούν Ελάχιστες Εθνικές Προδιαγραφές για την λειτουργία των μονάδων παιδικής προστασίας τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα.
Μεταξύ άλλων, προτείνεται:
- η θέσπιση προδιαγραφών για την αριθμητική και ποιοτική επάρκεια της στελέχωσης των ιδρυμάτων
- η ενεργοποίηση του συστήματος καταγραφής, ποιοτικής πιστοποίησης, εποπτείας και ελέγχου των ιδρυμάτων παιδικής προστασίας
- η θέσπιση ενός ενιαίου πλαισίου κανόνων για θέματα καθημερινής ζωής, βάσει των σύγχρονων δεδομένων και παιδαγωγικών αντιλήψεων, με γνώμονα τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των φιλοξενούμενων παιδιών σε όλους τους τομείς.
Επίσης προτείνεται να προωθηθούν εναλλακτικές λύσεις στην ιδρυματική φροντίδα με την υποστήριξη των οικογενειών σε κρίση και την ενίσχυση του θεσμού της αναδοχής, που θα πρέπει να μπορεί να ενεργοποιείται και χωρίς την τοποθέτηση ενός παιδιού σε ίδρυμα, και ειδική μέριμνα για την ελαχιστοποίηση της διάρκειας παραμονής των παιδιών σε ιδρύματα, καθώς στη χώρα μας κατά μέσο όρο υπολογίζεται ότι προσεγγίζει τα 7 χρόνια.
Επισημαίνεται ακόμη η ανάγκη ενός ενιαίου θεσμικού πλαισίου για τη συνεχιζόμενη υποστήριξη νεαρών ενηλίκων που αποχωρούν από ιδρύματα, και μέριμνας για σύσταση δομών υποστηριζόμενης διαβίωσης για νεαρούς ενήλικες με ελαφρές ή σοβαρές αναπηρίες που έχουν μεγαλώσει σε ιδρύματα και χρήζουν δια βίου υποστήριξης προκειμένου να μπορέσουν να ζήσουν ανεξάρτητα στην κοινότητα.
