Του Νίκου Τσούλια

Ναι η ανάγνωση είναι μια τέχνη, μια σπουδαία τέχνη. Δεν είναι μια απλή τεχνική που έχει σταθερούς κανόνες και τυποποιημένες δεξιότητες, που διδάσκονται και κατακτώνται άπαξ δια παντός. Δεν είναι φυσικά ούτε μια απλή λειτουργία κατά την οποία απαιτείται ο αναγνώστης και ένα βιβλίο και η συνέχεια είναι η γνωστή φαινομενική εικόνα…

Η ανάγνωση είναι το κύριο πέρασμά μας στο δρόμο για την πνευματική μας μεταμόρφωση, για τον εξανθρωπισμό μας. Είναι η βασική πράξη με την οποία συμμετέχουμε ενεργά και δημιουργικά στον εκπολιτισμό και στην κοινωνικοποίησή μας. Πώς να μην είναι μια τελετουργία, μια ιερή λειτουργία, μια θεϊκή πράξη; Πώς να μην είναι μια τέχνη που πρέπει να την υπηρετήσεις πιστά σ’ όλη σου τη ζωή;

Προϋποθέτει πριν απ’ όλα ψυχική προετοιμασία, συναισθηματική καλλιέργεια, πνευματική ετοιμότητα. Απαιτεί παραίτηση από την κυριαρχία του κόσμου των αισθήσεων και ολόψυχη εισαγωγή στο άχρονο και αχωρικό σύμπαν της φαντασίωσης και της διαίσθησης. Θέτει προκλήσεις μετασχηματισμού του εαυτού μας, που αν δεν τις ικανοποιήσουμε, τότε δεν θα εισέλθουμε στην επικράτειά της και απλώς θα είμαστε με ένα βιβλίο στο χέρι θεωρώντας ότι διαβάζουμε…

Η ανάγνωση είναι μια οργανωμένη αφαίρεση από το σκηνικό της απλής καθημερινότητας, από την επίπεδη εικόνα της απλής ύπαρξής μας. Είναι τέχνη μετάβασης σ’ ένα παράλληλο σύμπαν πρωτόγνωρης κάθε φορά νοητικής σύμμειξης με ιερούς δαίμονες. Μετασχηματίζει τον εαυτό μας αναπλάθοντας τον πνευματικό του κόσμο και μάς ανυψώνει σε τροχιές απρόσιτες με οποιαδήποτε άλλη προσέγγιση.

Αλλά η ανάγνωση έχει μυστικόδρομους και δύσβατα μονοπάτια. Δεν αρκεί να θέσεις ένα βιβλίο μπροστά σου. Αν μόνο η ματιά είναι στις σελίδες και η ψυχή αλλού – όπως εκείνη η κλασική εικόνα του παιδιού που έχει το σχολικό βιβλίο πάνω στο γραφείο του και το μυαλό του ήταν έξω στο δρόμο για το παιχνίδι παλιότερα ή στο διπλανό κομπιούτερ τώρα -, σε καμιά περίπτωση δεν μπορείς να πας πουθενά. Απλώς κλέβεις μια ψευδεπίγραφη εικόνα της ανάγνωσης και δεν αγγίζεις καν την ουσία της. Γιατί «η ανάγνωση είναι παρηγοριά και βάλσαμο στην ταλαιπωρημένη ψυχή του ανθρώπου ή μια εκλεκτή και εκλεκτική απόλαυση για όσους διαθέτουν λεπτή καλαισθησία και αναζητούν τις σπάνιες ηδονές».

Ο κόσμος των εννοιών και των λέξεων είναι ένας πολυσύνθετος και χαοτικός κόσμος. Απαιτεί κώδικες για να τον κατανοήσεις και προπάντων σφοδρή επιθυμία για να δεχτείς τις έντονες προκλήσεις του. Καταδύεσαι σε ψυχολογικούς λαβύρινθους. Βρίσκεσαι σε μια οδύσσεια, στην οποία οφείλεις να έχεις σκοπό και στόχους. Για να γευθείς την ομορφιά της ανάγνωσης πρέπει να είσαι εραστής της, γιατί η ομορφιά – σε κάθε περίπτωση – είναι και ζήτημα κουλτούρας και κατάκτησης μιας αισθητικής σύλληψης του κόσμου και του εαυτού σου. Αυτοί που γεύονται τα αγαθά της ανάγνωσης είναι μόνο όσοι έχουν την ψυχή και την καρδιά τους στον κόσμο της και στα νοήματά της. Δεν γίνεται να κατανοήσεις το πεδίο της ανάγνωσης όπως περνάς και κοιτάς μια βιτρίνα ούτε και ως ένας περιστασιακός αναγνώστης, που απλώς βρέθηκες με ένα ανάγνωσμα στο χέρι σου.

Ένα από τα μεγαλύτερα αγκάθια των εκπαιδευτικών συστημάτων και των ευρύτερων «μορφωτικών» προσπαθειών όλων των χωρών και όλων των καιρών είναι το γεγονός ότι δεν έχει κερδηθεί η μάχη της ουσιαστικής ανάγνωσης .. στις μικρές ηλικίες. Το παιδί βιώνει την πρώτη του σχέση με την ανάγνωση ως έναν καταναγκασμό και όχι ως μια πράξη ελευθερίας, ως μια «πειθαρχική δίωξη» και όχι ως μια επιλογή πνευματικής απόλαυσης. Και οι γονείς υποκείμενα και «κατηγορούμενα» μιας τέτοιας αντι-αναγνωσιακής νοοτροπίας αναπαράγουν την εν λόγω κουλτούρα τους στην πιο αντιπαιδαγωγική κίνησή τους! Εδώ δεν χάνεται απλά και μόνο η προοπτική της ανάγνωσης, αλλά επιπρόσθετα της ακυρώνουν κάθε ικμάδα ζωτικότητας και χαράς.

Η ανάγνωση ως τέχνη απαιτεί έμπνευση και πάθος, προϋποθέτει κουλτούρα αναζήτησης και ψυχική ετοιμότητα για συνεχή αναμέτρηση με τον εαυτό μας και με τα όνειρά μας. Θέλει αυτοσχεδιασμούς και επίπονο αγώνα για να διεισδύσεις στον πυρήνα των όσων συμβαίνουν στις σελίδες και στις γραμμές των βιβλίων. Η πρόκληση δεν είναι μια απλή πρόκληση για να μάθεις κάτι, αυτό που κουβαλάει απλά και μόνο μια πρόταση ή μια ιδέα του συγγραφέα. Το διακύβευμα είναι άλλο. «Κάθε αναγνωστικό επιτέλεσμα είναι επιτέλεσμα μεταβιβαστικό. Μεταβιβάζει την ανάγνωση στη γραφή σαν έρωτα. Εξού και το ανοίκειο της ανάγνωσης – μεταβίβασης: «εκδραματίζει ένα πάθος», όχι ένα αναγιγνώσκειν».

Κάθε ανάγνωση με βουλιάζει στον ωκεανό της γλώσσας, όπου δεν χάνομαι,
αλλά σώζομαι σε ένα νησί που τρίζει από κόκαλα τόσων ψυχών που υπήρξαν πριν από μένα ναυαγοί.

Β. Καραλής, Λοιπόν, τι συμβαίνει όταν διαβάζουμε; Η τέχνη της ανάγνωσης (2005), Το Δέντρο, τ. 139-140