Τι είναι το Casus Belli – Γιατί παραμένει στο προσκήνιο στις ελληνοτουρκικές σχέσεις

Ο όρος «casus belli» χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες στο διπλωματικό λεξιλόγιο, αλλά στην ελληνική πραγματικότητα έχει λάβει ένα ιδιαίτερο νόημα. Εδώ και σχεδόν τριάντα χρόνια, η Τουρκία έχει χαρακτηρίσει ως αιτία πολέμου την πιθανή επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο στα 12 ναυτικά μίλια.

Η συγκεκριμένη διατύπωση, γνωστή πλέον διεθνώς ως η τουρκική απειλή casus belli, αποτελεί έναν από τους πιο σταθερούς πυλώνες της έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Αν και δεν πρόκειται για στρατιωτική ενέργεια, η παρουσία της διατηρεί ένα μόνιμο κλίμα αμφισβήτησης και πίεσης.

Casus belli: Ορισμός, προέλευση και ρόλος στο διεθνές πλαίσιο

Ο όρος «casus belli» προέρχεται από τα λατινικά και σημαίνει κατά λέξη «αιτία πολέμου». Χρησιμοποιείται για να περιγράψει το γεγονός, τη συμπεριφορά ή την πράξη ενός κράτους που επικαλείται ένα άλλο κράτος ως λόγο για να ξεκινήσει πολεμικές επιχειρήσεις. Στην ιστορική του χρήση, το casus belli δεν σήμαινε πάντα ότι επρόκειτο να ξεσπάσει πόλεμος, αλλά αποτελούσε κυρίως ένα ρητορικό και πολιτικό εργαλείο νομιμοποίησης στρατιωτικής δράσης ή απειλής αυτής.

Δείτε Κρίση στη Μέση Ανατολή –  Οι επιπτώσεις για την ελληνική οικονομία και τον τουρισμό

Στο σύγχρονο διεθνές δίκαιο, η χρήση του casus belli δεν αναγνωρίζεται ως θεμιτή πρακτική. Αντίθετα, ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ, και συγκεκριμένα το άρθρο 2 παράγραφος 4, απαγορεύει ρητά την απειλή ή τη χρήση βίας στις σχέσεις μεταξύ των κρατών. Παρ’ όλα αυτά, ο όρος εξακολουθεί να χρησιμοποιείται για να περιγράψει καταστάσεις όπου ένα κράτος επιλέγει να δηλώσει εκ των προτέρων ότι μια συγκεκριμένη ενέργεια του αντιπάλου του θα οδηγήσει σε ένοπλη σύγκρουση.

Στην περίπτωση της Ελλάδας και της Τουρκίας, η χρήση του casus belli δεν είναι θεωρητική. Αντιθέτως, έχει λάβει συγκεκριμένη και επίσημη μορφή μέσω ψηφίσματος της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, γεγονός που το καθιστά μοναδικό στα χρονικά των σύγχρονων ευρωτουρκικών και βαλκανικών σχέσεων.

Η τουρκική απόφαση του 1995 και οι επιπτώσεις της

Η ρητή αναφορά της Τουρκίας σε casus belli απέναντι στην Ελλάδα χρονολογείται από το 1995. Τη χρονιά εκείνη, η ελληνική Βουλή κύρωσε τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), στην οποία προβλέπεται ότι κάθε παράκτιο κράτος έχει το δικαίωμα να επεκτείνει τα χωρικά του ύδατα μέχρι και τα 12 ναυτικά μίλια. Ως αντίδραση, το τουρκικό κοινοβούλιο ενέκρινε ομόφωνα ψήφισμα σύμφωνα με το οποίο μια τέτοια ενέργεια από την πλευρά της Ελλάδας στο Αιγαίο θα συνιστούσε αιτία πολέμου.

Η συγκεκριμένη απόφαση, αν και μονομερής, δεν έχει ανακληθεί από τότε και παραμένει έως σήμερα ενεργή. Αυτό σημαίνει ότι, παρά τις εναλλαγές κυβερνήσεων και τη ρητορική για ειρηνική συνύπαρξη, η Τουρκία εξακολουθεί να διατηρεί σε ισχύ μια απειλή χρήσης στρατιωτικής βίας σε περίπτωση άσκησης ενός αναγνωρισμένου κυριαρχικού δικαιώματος από την Ελλάδα. Το γεγονός αυτό έχει επανειλημμένως προκαλέσει αντιδράσεις όχι μόνο από την Αθήνα, αλλά και από διεθνείς οργανισμούς και κυβερνήσεις που στηρίζουν το διεθνές δίκαιο.

Η Ελλάδα θεωρεί τη συγκεκριμένη θέση της Τουρκίας απολύτως αντίθετη με τις αρχές του ΟΗΕ, καθώς και με κάθε έννοια καλής γειτονίας. Έχει κατ’ επανάληψη δηλώσει ότι η απειλή αυτή δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή ούτε νομικά, ούτε πολιτικά, ούτε ηθικά.

Το δικαίωμα της Ελλάδας για επέκταση των χωρικών υδάτων και η στάση της διεθνούς κοινότητας

Η Ελλάδα έχει πλήρως κυρωμένο και αναγνωρισμένο δικαίωμα να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα από 6 σε 12 ναυτικά μίλια, σύμφωνα με τη Σύμβαση UNCLOS, την οποία έχει υπογράψει και κυρώσει. Το δικαίωμα αυτό δεν είναι κάτι που υπόκειται σε διαπραγμάτευση ή συναίνεση άλλου κράτους. Ήδη η Ελλάδα το έχει εφαρμόσει στην περιοχή του Ιονίου Πελάγους, επεκτείνοντας τα χωρικά της ύδατα από την Κέρκυρα μέχρι το ακρωτήριο Ταίναρο, κίνηση που δεν προκάλεσε αντιδράσεις.

Η μη εφαρμογή του ίδιου δικαιώματος στο Αιγαίο μέχρι σήμερα δεν οφείλεται σε απουσία νομικής βάσης, αλλά στην ύπαρξη της απειλής casus belli από την Τουρκία, η οποία δημιουργεί ένα περιβάλλον υψηλής έντασης. Παρόλα αυτά, η Ελλάδα έχει καταστήσει σαφές ότι διατηρεί το δικαίωμα να το ασκήσει όποτε κρίνει σκόπιμο.

Η διεθνής κοινότητα, αν και γενικά επιδιώκει να κρατά ίσες αποστάσεις στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αναγνωρίζει το δικαίωμα των κρατών-μελών του ΟΗΕ να επεκτείνουν τα χωρικά τους ύδατα έως και 12 ναυτικά μίλια. Ουσιαστικά, η ελληνική θέση εδράζεται στο διεθνές δίκαιο, ενώ η τουρκική θέση αποτελεί πολιτική δήλωση που δεν υποστηρίζεται από καμία διεθνή νομική αρχή.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επανειλημμένα εκφράσει την ανάγκη σεβασμού του Δικαίου της Θάλασσας και έχει δηλώσει ότι προσδοκά από όλα τα κράτη-υποψήφια προς ένταξη να ευθυγραμμίζονται με το κοινοτικό κεκτημένο, το οποίο περιλαμβάνει και τις βασικές αρχές της UNCLOS.

Δείτε εδώ Επιστράτευση στην Ελλάδα: Ποιοι καλούνται πρώτοι και ποια έγγραφα χρειάζονται